Kayıp Dünyalar

Cordoba, yolculuğuna devam etti; birçok kez savaştı ve sonunda Küba'ya döndü, iki yıl sonra, Hernan Cortes, Yucatan'da, Meksika'yı fethine başlangıç olan bir sefere girişti. Meksika'nın egemenlik altına alınmasından birkaç yıl sonra, 1527'de İspanyollar Meksika'yı işgale karar verdiler. Bu görevi alan Francisco Montejo, 400 piyade ve 150 süvarinin başında hareket etti. Bu toprakları Tanrı ve Kastilya kralı adına ele geçirdikten sonra, yarımadanın içine doğru yürüdü. Böylece, Itza Kızılderililerinin çökmekte olan eski başkenti Chichen Itza'ya ulaştı. Şehri teslim aldı ve oraya yerleşti. Ama, çok geçmeden, yerli halk başkaldırdı. Bunun üzerine İspanyollar, tası tarağı toplayıp kaçmaktan başka çare olmadığını düşündüler, İspanyolların bırakıp gittiği Chichen Itza, iç savaşlar ve salgın hastalıkların kırıp geçirdiği yerliler tarafından da terkedildi. Çok geçmeden, Maya şehirleri unutulup gitti.

Bir Aztek davulu, bir değirmen taşı ile tane ezeceği, Jaina'da (Campec-he) bulunmuş bir Maya heykeli, bir "atlatl" (mızrağı hızlı ve isabetli atmağa yarayan sopa) ve obsidiyenden yapılma bir kurban bıçağı.

Maya şehirlerini tam üç yüzyıl boyunca örtecek olan esrar perdesi o kadar kalındı ki, bundan böyle o şehirler Avrupalılara sadece bir efsane olarak görünecekti. Üstelik Avrupalılar, belgeleriyle meraklarını çekebilecek olan İspanyol vakanüvislerinin öykülerini de bilmiyorlardı. 1836'da, otuz yaşında bir Amerikalı, John Stephens, New York'ta bir hukuk bürosu açtı. Kendisi Avrupa'da ve YakınDoğu'da uzun yıllar dolaşmış ve oralarda arkeolojiyle ilgilenmişti. Macera şeytanı, Stephens'ı dürtmekte gecikmedi. Stephens, bir New York dönüşünde, Londra'dan geçerken, bir İspanyol subayının XVIII. yüzyılda, Güney Meksika ormanlarında yürüttüğü bir seferin hikâyesini okumuştu. Hikâye, İspanyol subayının Palenque adını verdiği balta girmemiş ormanda kaybolmuş, harabe halinde bir şehirden söz ediyordu. O sırada, İngiltere'de, Lord Kingsborough'un yayımlamak için varını yoğunu yitirdiği, Meacico'nun Eski Eserleri adlı dev yapıtı çıkıyordu. Sözü edilen eserler, Orta Meksika'daki Aztek harabeleriydi. Okuduğu bu kitap, Stephens'a esrarengiz Palenque'yi yeniden aramaya gitmek kararını verdirdi. Stephens, Londra'da tanıdığı Frederic Cathenwood adında çok yetenekli bir ressamı yanına aldı. 1839'da iki adam, İngiliz Hondurası'na Belize'ye gittiler. Orada buharlı bir gemiye binerek, İzabal gölünün limanına vardılar. Sonra, rehberleriyle birlikte katır sırtında, ülkenin içine daldılar. Yerlilerin Copan adını verdikleri esrarengiz bir şehirden söz edildiğini duymuşlardı. Rehberler onları işte bu şehri aramaya götürdüler. Ne var ki, nemli sıcağı insanı bunaltan, maymunlar, kuşlar, iguanalar, jaguarlar ve pumalarla dolu, bu sık, tropikal ormanda kaybolduklarını hissettikleri zaman, böyle bir yerde şehir uygarlığının gelişebileceğine inanmaları zordu. Copan köyüne ulaştıklarında, harabelerin yerini kimse gösteremedi. Kâşiflerimizin en sonunda zorlukla buldukları bir yerli, onları sık bir ormandan bir ırmağa kadar götürdü. Irmağın kıyılarından, üzeri tırmanıcı bitkilerle kaplı bir sur gördüler. Sabırsızlıktan yanıp tutuşarak suyu geçtiler ve harap bir merdivenden, duvarın tepesine çıktılar, işte o zaman, ormandan fışkıran taş yapı kalıntılarını gördüler ve kendilerini birden, taş yapıları, sıra sütunları, sunakları, tepelerinde tapınaklar bulunan kademeli piramitleri ve ilginç şekilli heykelleriyle, gerçek bir şehrin içinde buldular.

1840 ilkbaharında, araştırma gezilerinin ilk hedefi Palenque'yi aramak üzere yeniden yola çıktılar. Yeniden sık, nemli ve vahşi bir ormanda haftalarca ilerleyerek, Santo Domingo del Palenque adlı köye vardılar. Ve yeniden, o çevrede, ormana gömülmüş bir başka şehir çıktı karşılarına. Buradaki anıtların alanı, Copan'dakinden de büyüktü ve şehir, çok geniş bir sahaya yayılıyordu. Duvarları, taş üzerine işlenmiş garip bir yazıyla kaplı olan bir tapınak, anıtlara tepeden bakıyordu: ona, "Yazıtlar Tapınağı" adım verdiler. Bunlara benzer hiyeroglifleri daha önce Copan'da görmüşlerdi. Yazıların ve mimarî üslûpların bu benzerliği, onları, çok eskiden kaybolmuş aynı uygarlığın, ormanla kaplı pek geniş bir alana yayıldığını düşünmeğe sevketti.