Kayıp Dünyalar

Monhot ve arkadaşları, kıvrıla kıvrıla akıp giden bir derenin sık sık kestiği dar bir patikayı izliyorlardı. Ansızın yerde, işlenmiş taş parçaları gördüler. Monhot, bütün soğukkanlılığına rağmen, o anda oldukça heyecanlandı ve adımlarını sıklaştırdı. Ve birden, bitki örtüsünün üstünde, baştan başa heykellerle süslü, koni biçiminde kuleler beliriverdi. Yüksek bitkiler ve sık dikenlikler açılıp aşılınca, araştırmacılar kendilerini taş döşemeli, açık ve düz bir alanda buldular. Alan, zarif kavisli ve kapıları tamamen açık bir sıra anıtın önüne kadar gidiyordu. Bu yerlere canlılık veren sadece maymun ve kuş sesleriydi. Harabelere doğru heyecandan titreyerek, koşarcasına ilerlediler. Upuzun giriş yollarından geçtiler, merdivenleri tırmanıp anıtlara girdiler. Anıtların içi, sıcak bir alacakaranlığa gömülmüştü. İki yanında bağdaş kurmuş, tehditkâr bakışlı cin heykelleri bulunan dehlizleri aştılar ve tavanları çökmüş galerilere, bitkilere gömülmüş avlulara daldılar. Onların yaklaşmasıyle, kertenkeleler ve yılanlar, güneşte kavrulan taşların arasına kaçtılar; kuşlar daha yüksek dallara uçuştu; maymunlar da daha fazla bağırmağa başladılar. Çinhindili taşıyıcılar, iki Avrupalıyı korku içinde izliyorlardı. Kendilerine bu şehir hakkında sorular soran Monhot'ya, onun devler yahut da göklerdeki cinlerin kralı Pralun tarafından yapıldığını söylediler. Bu cin heykelleri, anıtların üzerinde, tanrılara ve dansçı kadınlara benzeyen zarif silûetli kişilerin heykelleri yanında da görülüyordu. Hemen hemen hepsinin yüzünde, yarı hayvan yarı insan efsanevî varlıkların asık suratlarıyle ya da korkunç başlarıyle çelişen, sakin bir gülümseme vardı. Monhot ile arkadaşı, hayret ve hayranlık çığlıklarını tutamadılar. Arkeolog olup çıkan kelebek avcısı, Angkor adını verdiği bu harabelerde üç hafta kaldı; sonra Bangkok'a dönerek, muhteşem keşfini bildirdi.

Kamboçya'nın Fransızlar tarafından işgali üzerine, Tayland, 1907'de Angkor'u geri vermek zorunda kaldı. Bu tarihten itibaren, Uzakdoğu'daki Fransız okulunun arkeologları, harabelerde incelemeler, kazılar ve onarımlar yapmak olanağını buldular. Aynı zamanda, Khmer krallığını tarihini yeniden canlandırmak amacıyle yavaş bir çalışmaya da girişiliyordu. O sırada, Khmer tarihi olarak sadece birkaç efsane vardı. Bunlardan birine göre, Hint'ten gelen Kambu Svayan Şuva adlı bir prens, Angkor bölgesindeki cinlere, Naga'lara hükmeden bir yılan-kralın, Nagaraja'-nın kızıyle evlendi. Kambu, daha sonra, Kamboçya'ya adını veren Kambujadesa hanedanını kurdu. Bu efsanede, Angkor sanatının Hindu ve Brahman yönünü buluruz. Ama, tarihçilerin yaptığı derinlemesine araştırmalar da bize, vaktiyle Yaçodha-pura adını taşıyan ilk Angkor şehrinin, IX. yüzyıl başında Khmer krallığını kurmuş olan Hintlileşmiş bir kralın, Jayavarman Il'nin halefleri tarafından, aynı yüzyılın sonunda yaratıldığını öğretti. Angkor, yarım binyıl parladıktan sonra terkedildi: Tay savaşçıları tarafından işgal edilen bölgelere pek yakın olması ve sık sık onların baskınına uğraması yüzünden, Khmer kralları, gehri ormana bırakıp gittiler ve saraylarını daha güneyde, şimdiki Phnom-Penh bölgesinde kurdular. Monhot, Angkor'u yeniden bularak, parlak bir başkenti, dört yüzyıllık uykusundan uyandırdı. Şehir, Kamboçyalı sanatçıların kendisine bahşettiği güzelliği, uyuyarak korumuştu.